Dienke Boertien (Phrenos) lichtte de WRAP als methode toe. Aansluitend vertelden Arjan Huizenga en zijn IPS-werkcoach Priscilla Hempel van Lentis over hoe Arjans WRAP een rol speelde in het behoud van zijn baan. Martijn Kole (ervaringsdeskundige bij ENIK en Lister) ging in op het samenspel tussen herstel en betaald werk en de spanningsvelden en dilemma’s die daarbij spelen. Harry Michon (Trimbos-instituut) heeft vervolgens de resultaten van het onderzoek toegelicht. In de  werktafels in de middag is nader gekeken naar een aantal aspecten die bij de combinatie werk en herstel een rol spelen, zoals werk en stigma en hoe daarmee om te gaan, de combinatie WRAP en werk vanuit cliëntenperspectief, de combinatie van arbeidsbegeleiding en aandacht voor herstel vanuit medewerkersperspectief en het vinden van geschikte banen voor IPS-kandidaten.

WRAP
(WRAP (wellness recovery action plan) is een niet-diagnosegebonden zelfhulpinstrument dat mensen ondersteunt bij hun herstelproces. WRAP is in de VS onderzocht met positieve resultaten op belangrijke aspecten van herstel. Bij de WRAP worden ziekten en problemen niet ontkend, maar vanuit vijf sleutelbegrippen - hoop, persoonlijke verantwoordelijkheid, eigen ontwikkeling, opkomen voor jezelf en steun - in een ander daglicht geplaatst.

In het kader van de WRAP maakt de deelnemer voor zichzelf een ‘gereedschapskoffer’ om zich beter te voelen, aan de hand van zes actieplannen. De actieplannen richten zich op de verschillende situaties die zich voor kunnen doen:
(1) dagelijks onderhoud om je goed te blijven voelen,
(2) triggers: gebeurtenissen of omgevingen die aanleiding kunnen zijn om je minder goed te gaan voelen,
(3) vroege waarschuwingstekens: wat is het eerste waar je aan merkt dat het minder goed gaat,
(4) signalen van ontsporing,
(5) crisis.
(6) post-crisis: hoe bouw je je zelfvertrouwen, eigen regie en dagelijkse routine weer op.

Alle actieplannen geven antwoord op de hoofdvraag: wat heb ik in deze situatie nodig om me weer goed of beter te voelen? Het gaat om het eigen plan van iemand, over acties die hij of zij zelf kan doen. Iemand bedenkt instrumenten/hulpmiddelen om dat wat hem goed doet simpel en gemakkelijk in zijn dagelijks leven een plek te geven. Iemand kan zijn plannen voor zich houden, anderen hoeven er niet over te weten. Alleen bij het crisisplan is altijd een rol voor anderen weggelegd en wordt het plan dus ook besproken met degene(n) waar hij of zij  tijdens een crisis een beroep op wil doen.
Een voorbeeld van een instrument: een ‘zero energy’ lijst: iemand heeft voor zichzelf een lijst gemaakt van activiteiten die ze nog kan doen als ze helemaal uitgeteld thuis komt van haar werk. Als ze dan alleen maar op de bank gaat hangen, komt ze nergens meer toe en gaat zichzelf verwaarlozen. Na een paar dagen is ze er dan echt slecht aan toe en moet zich ziek melden. Er staan dingen op de lijst als de poes aaien, planten water geven. Deze lijst hangt op haar koelkast en als ze zo moe is, gaat ze gewoon die lijst afwerken. Daardoor krijgt ze weer een beetje energie zodat ze toekomt aan dingen als eten voor zichzelf maken. Zo blijft ze zich goed voelen.

Het format van de WRAP is op internet te vinden. Ook is er een app van. Iemand zou in principe alleen een WRAP kunnen maken voor zichzelf. De meeste mensen werken in eerste instantie aan hun WRAP in groepsverband. In 8 bijeenkomsten van 2,5 uur maken de deelnemers samen met 2 ervaringsdeskundigen die zijn opgeleid tot WRAP facilitator een begin met een eigen WRAP. Zij denken na over hun ervaringen in de verschillende situaties. Dit kan behoorlijk confronterend en emotioneel zijn, omdat het vergt dat je je weer helemaal in de herinneringen aan eerdere momenten van ontsporing of een crisis verdiept. De deelnemers vullen hun actieplannen aan met passend gereedschap: waarvan zij ervaren hebben of verwachten dat het hen in die situatie helpt. De reacties van anderen en het uitwisselen van ervaringen in de trainingsgroep steunen daarbij. De deelnemer kan daar vervolgens zelf verder aan werken, schaven en veranderen. De facilitator ondersteunt het proces, maar geeft geen inhoudelijke adviezen.

WRAP ondersteunt zo individueel herstel en eigen regie in een leven - met of zonder psychiatrische aandoening! U kunt meer lezen over WRAP op de website van phrenos: www.kenniscentrumphrenos.nl. 

Positief onderzoeksresultaat voor de combinatie WRAP en IPS Harry Michon van het Trimbosinstituut gaf een overzicht van de opbrengsten van een onderzoek dat onder zijn leiding is uitgevoerd. Doel: het vaststellen van de meerwaarde van het werken aan herstel en zelfmanagement voor het duurzaam behouden van betaald werk en hoe arbeidsbegeleiders kunnen aansluiten om het herstel te ondersteunen. Het onderzoek richtte zich op mensen van 18 jaar en ouder, met een ernstige psychische aandoening, die een betaalde baan hadden en IPS[1] jobcoaching kregen om die baan te behouden. Op drie plekken in Nederland (Eindhoven, Amsterdam en Groningen) zijn ze een jaar gevolgd om te zien hoe het met hun baan en hun persoonlijke kwaliteit van leven ging. 75% van deze groep was man, de gemiddelde leeftijd was 41 jaar. De helft van de groep kreeg de gelegenheid om deel te nemen aan een WRAP-training. Van de onderzochte groep hebben 13 mensen de WRAP training gevolgd en 19 personen alleen IPS gehad. In het onderzoek zijn degenen die naast IPS ook de WRAP volgden vergeleken met degenen die alleen IPS hadden. De deelnemers hebben bij de start, na 6 maanden en na 12 maanden een kwaliteit van leven vragenlijst ingevuld en een lijst over het werk. Daarnaast zijn de trajectbegeleiders, de IPS-jobcoaches, de WRAP-facilitators en de deelnemers in kleinschalige groepsbijeenkomsten geïnterviewd bij de start, vlak na het afronden van de training en een aantal maanden later. De interviews zijn gebruikt om de uitkomsten van de vragenlijsten te ‘ijken’ en nader te duiden. De uitkomsten laten een voorzichtig positief resultaat zien van de WRAP als aanvulling op de IPS. Beide groepen bleven gedurende het jaar aan het werk. De groep die ook WRAP heeft gevolgd, bleek in eerste instantie een ongunstiger positie te hebben, o.a. minder zelfvertrouwen. Bij de vervolgmetingen bleek de WRAP-groep na 6 maanden sterker gestegen te zijn op het oordeel over eigen functioneren en zelfmanagement. Na 12 maanden was dat effect weer weg maar was de WRAP groep wel meer gestegen op arbeidstevredenheid. Mensen gaven aan dat ze van de WRAP geleerd hadden ‘wat me goed doet, hoe ik omga met terugval, ik heb mezelf beter leren kennen.’ In de interviews kwam ook naar voren dat mensen zich bewuster waren geworden hoe dingen bij hen werken, beperkingen leren accepteren en hanteren, beter de verantwoordelijkheid en regie over eigen leven nemen, meer oog hebben voor eigen welbevinden, eigen grenzen beter aangeven, zorgen voor leuke dingen in hun leven, sneller herstellen van tegenslag en disbalans en meer structuur ervaren in hun leven, dat geeft meer rust. Het lijkt dus zeker een meerwaarde te hebben om WRAP en IPS te combineren. Voor het onderzoek hebben mensen gelijktijdig IPS en WRAP gedaan. In de praktijk zullen mensen dat vaak niet doen, omdat ieder voor zich al behoorlijk heftig is. Het gaat er voor het effect om dat in het IPS traject actief wordt ingespeeld op  de verworvenheden en inzichten die mensen via WRAP opdoen over wat zij nodig hebben voor hun herstel.

Meerwaarde van WRAP bij het behoud van werk: een praktijkvoorbeeld In het interview beschrijven deelnemer Arjan en jobcoach hoe zij de inzichten die Arjan in de WRAP training opdeed gebruikten in het traject om het werk in zijn leven een plek te geven. Arjan vertelde aan de jobcoach over de inzichten die hij via de WRAP training had ontwikkeld over wat hij nodig had om een goede balans tussen werk en privé te houden. De jobcoach vertaalde dit met hem naar actiestrategieën gericht op de werkgever. Een voorbeeld: Arjan had ontdekt dat hij om genoeg te kunnen ontspannen wekelijks voldoende tijd moest besteden aan zijn hobby's. Hij wist wanneer hij door het werk te moe was om dat nog te doen. Zo kon hij onderbouwen wat voor hem het maximaal aantal uren was dat hij kon werken en zich goed kon blijven voelen. Zijn baas wilde graag dat hij meer ging werken. De jobcoach besprak dit met hem en zijn baas en zorgde dat het aantal uren werd vastgelegd op wat voor Arjan goed voelde.

Dit is een ideaal voorbeeld. In praktijk bleek de uitwisseling van een cliënt met zijn jobcoach over inzichten die de cliënt bij de WRAP had opgedaan lang niet altijd plaats te vinden.

Kansen en dilemma’s bij het samenspel van WRAP en IPS Martijn Kole benadrukte dat betaald werk nog steeds heel moeilijk te krijgen en te houden is voor mensen met ernstige psychische aandoeningen. Stigma bij werkgevers en collega’s maar ook zelfstigma maken dat weinig mensen uit deze groep betaald werk hebben. WRAP en andere manieren om te werken aan herstel kunnen iemand helpen om zowel persoonlijk als maatschappelijk beter uit de verf te komen. Daarbij is wel van belang dat iemand daarbij zijn eigen tempo kan volgen en prioriteiten kan stellen. Op het moment dat een hulpverlener zoals een IPS jobcoach probeert aan te haken bij dit proces kan dat tot gevolg hebben dat deze gaat sturen, de WRAP louter instrumenteel gaat inzetten. Dan werkt het niet, het herstelproces is een autonoom gebeuren. Aanhaken kan dus alleen door heel goed te volgen waar iemand zelf is. 

Een ontwikkeling die vraagt om vervolg Al met al een heel interessante dag, met inzichten en conclusies die zeker in dit tijdsbestek schreeuwen om een vervolg. De uitdagingen: inzetten op betaald werk als dat maar enigszins kan voor iedereen die dat wil, en tegelijkertijd ruimte bieden voor herstel in eigen tempo. Het afstemmen van het een op het ander – en daarvoor ook de ruimte vragen en krijgen van werkgevers, gemeenten en de eigen organisatie.

- Anne-Marie van Bergen (senior adviseur Sociale Zorg, Movisie)