Redactioneel

Natuurlijk besteedde Passage al eerder aandacht aan herstel, empowerment of ervaringsdeskundigheid, de zogenaamde HEEthema’s. Sterker nog, je zou kunnen zeggen dat in een tijdschrift over psychiatrische rehabilitatie elke pagina meer of minder direct gaat – of zou moeten gaan – over herstelprocessen van mensen met psychische aandoeningen en over hun empowerment. En zo niet elke pagina, dan toch af en toe een artikel over ervaringsdeskundigheid van mensen met psychische handicaps. Het leren leven met een psychische handicap en de emancipatie van cliënten van de langdurende psychiatrie vormen immers de legitimatie van psychiatrische rehabilitatie. Als zij deze elementen niet bevordert, welk bestaansrecht heeft rehabilitatie dan? En als Passage daar niet over gaat, wat zou dan de inhoud moeten zijn?
Het werd hoog tijd voor een HEE-themanummer, waarin herstel, empowerment en ervaringsdeskundigheid uitdrukkelijk betekenis krijgen en de verhalen bij voorkeur worden verteld door degenen die aan den lijve ondervinden wat deze begrippen betekenen. Dat HEE-themanummer ligt nu voor u. In deze Passage vindt u artikelen die gaan over herstel, over herstelprojecten, over empowerment en over empowerende praktijken en over ervaringsdeskundigheid en het inzetten van ervaringsdeskundigen in de ggz.
Herstel, empowerment en ervaringsdeskundigheid zijn onlosmakelijk met elkaar verbonden. Ze zijn wel te onderscheiden, maar nauwelijks te scheiden. We hebben er dan ook voor gekozen om ze in dit nummer niet afzonderlijk te behandelen. U vindt geen keurige driedeling van artikelen al naar gelang ze gaan over herstel, empowerment of ervaringsdeskundigheid. In alle artikelen vindt u elementen van de drie concepten. We kozen met opzet voor een variatie van vormen.
Allereerst vindt u door het hele nummer heen ervaringsverhalen. Verhalen van mensen over hoe zij het ervaren om te leven met een psychische handicap en om psychiatrisch patiënt te zijn. Herstelverhalen, want ze gaan alle (ook) over de betekenis die zij geven aan wat hen overkomt, over manieren om het overweldigende in hun leven het hoofd te bieden en over de lessen die zij onderweg leerden en leerden toepassen. Je ervaringsverhaal opschrijven en ook nog eens gepubliceerd zien is een pure vorm van empowerment. Je ‘vlekje’ wordt je ‘voorsprong’. Dat waar je je eerst voor schaamde, wordt nu een bron van kennis, een bron om trots op te zijn. Omgekeerd werkt het ook bekrachtigend om ervaringsverhalen te lezen als je zelf kampt met een psychische aandoening en psychiatrisch patiënt bent. Krachtige verhalen van mensen die ooit waren waar jij nu bent, die ooit net zo wanhopig waren en nu nog soms zijn als jij, geven hoop en inspiratie. Beide zijn broodnodig voor het eigen herstelproces.
Naast de persoonlijke verhalen over herstel vindt u artikelen over de veelbelovende projecten die inmiddels zijn ontwikkeld op basis van ervaringskennis. Projecten waarin ervaringsdeskundigen hun kennis toepassen en anderen daarmee van dienst zijn. In deze artikelen komen vragen aan de orde als: Hoe is het om als ervaringsdeskundige aan de slag te gaan in een betaalde baan? Sterker nog, om dat te doen in de instelling waar je zelf cliënt was of bent? Maar ook: Wat komt er bij kijken als je een herstelproject of HEEtraject wilt initiëren, maar je hebt de pech een professional te zijn? Hoe doe je dat en hoe moet je je dan verhouden tot cliënten en ervaringsdeskundigen? Wat kun je betekenen en wanneer moet je vooral niet van betekenis willen zijn?
Herstel en herstelprogramma’s zijn inmiddels ook onderwerp van wetenschappelijk onderzoek. In deze Passage wordt verslag gedaan van een pilotonderzoek naar de kenmerken van herstelprocessen, waarin cliënten zijn geïnterviewd over het begin en het verloop van hun herstel. Kennis uit dergelijk onderzoek kan bijdragen aan de emancipatie van mensen met psychische handicaps en meer begrip en tolerantie voor hen in de samenleving.

Dit themanummer van Passage kan worden beschouwd als een inleiding op het begrip herstel en een eerste aanzet tot verdere kennisontwikkeling en -verspreiding op het terrein van de emancipatie van mensen met psychische handicaps. We hebben niet meer beoogd dan een grove schets te geven van een veelbelovende ontwikkeling, die nog lang niet zijn hoogtepunt heeft bereikt. Het concept van herstel is in de eerste plaats van belang voor cliënten zelf, een bron van hoop en een nieuw perspectief op een leven met de aandoening. Het is echter evenzo van belang dat herstel begrepen wordt door hulpverleners die zich bezighouden met rehabilitatie. Rehabilitatie kan niet slagen zonder herstel. Zonder vertrouwen van cliënten in hun waarde en mogelijkheden valt het zaad van rehabilitatie immers in dorre aarde en kan het geen wortel schieten. Dit vereist van rehabilitatiewerkers dat zij verder kijken dan hun methodieken en vaardigheidstrainingen. Ondersteuning bij herstel vraagt van hen interpersoonlijke kwaliteiten zoals vertrouwen, begrip en geloof in de cliënt en zijn toekomst. Zo’n betekenisvolle relatie stelt de persoon met een psychische aandoening in staat te hopen en te dromen en zijn leven in eigen hand te nemen.
Ondersteuning bij herstel vereist van hulpverleners niet alleen een bemoedigende houding, maar ook een aanpassing van hun verwachtingen van hun cliënten. Aanpassing in positieve zin. Herstel is een bevrijding van het keurslijf van zogenaamd ’realisme’, gebaseerd op verouderde psychiatrische inzichten. Ook voor mensen met ernstige psychische aandoeningen blijkt in de praktijk veel meer mogelijk dan gedacht. De verhalen in deze Passage vormen hiervoor het bewijs.