‘Ontnuchterend, maar vooral ook uitdagend’, noemde Sonja van Rooijen in het vorige nummer het besluit van het artikel van prof. Willem van Tilburg. In ‘Herstel en behandeling: huwelijk of onenightstand?’ betoogt hij onder andere dat een scherp onderscheid tussen rehabilitatie en behandeling niet goed mogelijk en vooral ook niet wenselijk is. Hij stelt dat ‘rehabilitatie een onvervreemdbaar onderdeel van elke behandeling is en…. eigenlijk gewoon een vorm van psychotherapie’. Jos Dröes voelde zich in ieder geval duidelijk uitgedaagd en onder de titel ‘Is rehabilitatie behandeling?’ neemt hij de handschoen op. In zijn weerwoord maakt hij duidelijk dat zijn bezwaren tegen deze stelling niet alleen technisch, maar ook politiek van aard zijn. Daarbij gaat hij eerst terug in de tijd naar zijn eigen werkervaring in de langverblijfsector van een psychiatrische inrichting. Juist door zijn waarneming dat daar nauwelijks werd behandeld en er in het geheel niet naar cliënten werd geluisterd is hij in de beweging van rehabilitatie en herstel terechtgekomen. ‘Mocht de lezer denken dat zulke omstandigheden heden ten dage niet meer voorkomen, dan moet ik hem teleurstellen’, schrijft Dröes. Hij deelt veel van de observaties van Van Tilburg, maar bepleit een andere politiek ten aanzien van de oplossingen. ‘Ik wil de rehabilitatie niet kwijt.’ Hij legt uit waarom en waarschuwt niet één, niet twee, maar zelfs driemaal: laat rehabilitatie geen behandeling worden! Hij sluit uitdagend af. Is rehabilitatie psychotherapie? Is rehabilitatie behandeling? Of is het iets anders? Bewijs het maar!
Dat er ook op het terrein van de psychiatrische diagnostiek van alles niet bewezen is, wordt duidelijk uit de bijdrage van Jim van Os. ‘De psychiatrie is haar eigen karikatuur als er sprake is van gewichtige diagnostische discussies tijdens cliëntbesprekingen over labels waarvan de wetenschappelijke validiteit (geldigheid) vederlicht is.’ Aan prikkelende uitspraken hebben we in dit nummer geen gebrek. Van Os is co-voorzitter van een commissie van psychiaters en wetenschappers die daadwerkelijk nieuwe criteria voor psychose in DSM-V gaat samenstellen. Hij beschrijft voor ons de procesgang van de vernieuwingen die gebaseerd worden op een zeer ambitieus wetenschappelijk programma rond de evidence base van diagnosen in de psychiatrie. Hij noemt de manier waarop de term ‘schizofrenie’ wordt gebruikt een fundamentele misstand: ‘gebruikers van de DSM (hulpverleners) geloven dat er echt zoiets als schizofrenie bestaat en derhalve op personen van toepassing is, terwijl de ontvangers van de diagnose (cliënten) merken dat de diagnose leidt tot stigma, afschrijving en exclusie.’ Uit het verslag van Van Os blijkt dat er nog een lange weg te gaan is voordat de veranderingen werkelijk zijn doorgevoerd, maar de commissie is in ieder geval begonnen met het stellen van de juiste vragen. Dat biedt hoop en munitie aan iedereen die zich beijvert om het stigma van de diagnose ‘schizofrenie’ te ontkrachten. Annemarie Kroet geeft in haar verhaal ‘Cliënt of patiënt’ uit eigen ervaring en beleving weer tot welke kwetsbaarheid en woede zo’n stigma leidt.
Jannie Boomsma en André Visser doen verslag van veranderingsprocessen binnen een aantal woonsettingen van het cluster Ouderen Langdurig Zorgafhankelijken van GGZ Noord-Drenthe. Daarbij gaat het om de invoering van functioneringsgerichte rehabilitatie (FGR) van ouderen met chronisch psychiatrische beperkingen. Als u meer wilt weten over de trekpaardstrategie, de sleeptouwmethode en de bloesemroute, dan kunt u beginnen met het lezen van ‘Gewoon doen’. Dan blijkt ook dat gewoon doen minder eenvoudig is dan je zou denken.
Over de vraag hoe iemand zijn sociale netwerk kan uitbreiden en verbeteren is in de psychiatrie verrassend weinig geschreven, concluderen Jos Dröes en Adriane Keldenich in hun artikel. Zij bespreken hoe een combinatie van technieken uit de Sociale Netwerk Benadering (SNB) en de Individuele Rehabilitatie Benadering (IRB) hierbij voor cliënten van nut kan zijn. De nieuwe IRB-module ‘Uitbreiden en verbeteren van je sociale netwerk’ moet cliënten en hulpverleners op dit rehabilitatieterrein meer houvast bieden. Als hulpmiddel bij het proces om deze wensen en doelen zo goed mogelijk in beeld te krijgen, en de juiste strategieën te kiezen, bieden de auteurs een beslisboom. Dröes en Keldenich zijn ervan overtuigd ‘dat cliënten persoonlijk weerbaarder worden door eigen voorkeuren en doelen helder te formuleren en gericht na te streven, en zich daarbij ondersteund te weten.’
Wie op zoek is naar het verzachten van eenzaamheid en naar ‘trouw en troost’ kan overigens ook op zoek gaan naar een geschikt huisdier. Simone van de Lindt geeft daar in de bespreking van de verhalenbundel Dieren en de psychiatrie vele mooie voorbeelden van.
De consequenties van het nieuwe zorgstelsel en de Wmo voor de ribw’s worden verkend door Els Borgesius. Zij verbindt in haar artikel historische en actuele ontwikkelingen op het gebied van beschermd wonen en schetst zowel zorgen als kansen die samenhangen met de nieuwe fi nancieringsstromen.
De vaste rubrieken bieden verder nog: informatie over de Stichting Kwadraad en de betekenis van ervaringsdeskundigheid in onderzoek vanuit cliëntenperspectief door Nic Vos de Wael (INITS), Marianne Bassant zet Carol T. Mowbray in de schijnwerpers (ICON), Dorothé van Slooten doet verslag van het recente ACT-congres (TOEN) en Liesbeth de Vlieg stelt vragen rond doelgroepspecifi ek opleiden aan de orde in Praxis.
Ten slotte: in december neemt de redactie afscheid van Sonja van Rooijen.. Zij is als eindredacteur – aanvankelijk alleen, later samen met Annette Plooy – vele jaren aan Passage/Tijdschrift voor Rehabilitatie verbonden geweest. Ondanks haar drukke werkzaamheden op andere fronten heeft de redactie altijd op haar kunnen rekenen en heeft zij ook als auteur vele waardevolle bijdragen geleverd. We zullen haar missen. Annette Plooy krijgt nu bij de eindredactie versterking van Marianne Bassant.